Hadi Sadoghi Yazdi

Professor of Electrical and
Computer Engineering

این سامانه به ارائه یک تحلیل سیستماتیک می‌پردازد؛ سامانه‌ای که با هدف شناسایی، ارزیابی و شبکه‌سازی نخبگان علمی و فناورانه کشور بر پایه داده‌های عینی و چندمنبعی طراحی شده است. در این چارچوب، خطر اصلی به‌صورت پراکندگی و غیرقابل اتکا بودن دانش تخصصی ملی تعریف شده و رویداد محوری، شناسایی نادرست یا ناقص نخبگان واقعی در سطح حاکمیتی در نظر گرفته می‌شود. تحلیل نشان می‌دهد که انحرافاتی نظیر اتکای بیش از حد به خوداظهاری، داده‌های جزیره‌ای و ارزیابی‌های سلیقه‌ای می‌توانند منجر به شکست تصمیم‌گیری شود و و هدررفت منابع ملی شوند. سامانه سنا با به‌کارگیری موانع پیشگیرانه‌ای شامل جمع‌آوری خودکار داده‌های چندمنبعی، مدل‌سازی تخصص مبتنی بر مدل‌های زبانی، شاخص‌های علم‌سنجی و پایگاه دانش گراف، و همچنین موانع کاهنده‌ای نظیر تحلیل شبکه و گزارش‌های سیاست‌یار، نقش یک لایه ایمنی شناختی را ایفا می‌کند. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که سنا فراتر از یک ابزار اطلاعاتی، یک زیرساخت ایمنی دانش برای کاهش ریسک تصمیم‌گیری، افزایش شفافیت و ارتقای تاب‌آوری حکمرانی علم و فناوری در کشور محسوب می‌شود.

flowchart LR
    direction LR
    P["مسئله: پراکندگی دانش و داده‌های غیرقابل اتکا"] --> S["سامانه سنا: جمع‌آوری داده، مدل‌سازی، تحلیل شبکه"]
    S --> V["ارزش: لایه ایمنی شناکتی، کاهش ریسک، شفافیت، تاب‌آوری"]
    style P fill:#99ccff,stroke:#333
    style S fill:#cce5cc,stroke:#333
    style V fill:#ff4d4d,stroke:#333,stroke-width:2px,color:#fff

هدف مطالعه و دامنه کاربرد

این سند به ارائه یک تحلیل بوتای مبتنی بر رویکرد مطالعه خطر و قابلیت بهره‌برداری برای طرح «سنا» می‌پردازد. سامانه «سنا» یک سیستم اجتماعی–دانش‌محور است که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی به شناسایی، رتبه‌بندی و شبکه‌سازی نخبگان علمی و فناورانه کشور می‌پردازد. خطر تصمیم‌گیری نادرست در سطح حاکمیتی منجر به اتلاف منابع، شکست سیاست‌گذاری و تضعیف اعتماد عمومی گردد.

Hazard شناسایی خطر

این خطر نشان‌دهنده وجود سرمایه انسانی ارزشمند به‌صورت پنهان، جزیره‌ای و غیرقابل مشاهده است که قابلیت بهره‌برداری مؤثر از آن وجود ندارد.

برخی عوامل

  انحراف (Deviation)
  اتکای بیش از حد به خوداظهاری تخصص (Excessive Self-Assessment)
  استفاده ناکافی از شاخص‌های کمی و عینی (Insufficient Objective Indicators)
  تأثیر روابط غیررسمی بر انتخاب نخبگان (Informal Influence Networks)
  جایگزینی طبقه‌بندی‌های خشک به جای تخصص واقعی (Rigid Taxonomies)
  نبود دید شبکه‌ای از تعاملات و همکاری‌ها (Lack of Network Visibility)

این عوامل باعث کاهش قابلیت بهره‌برداری (Loss of Operability) سیستم می‌شوند.

شناسایی نادرست یا ناقص نخبگان واقعی

(Top Event)

در منطق خطر این رویداد معادل از دست رفتن کنترل فرآیند است؛ جایی که سیستم قادر به تمایز معتبر میان افراد تأثیرگذار و غیرتأثیرگذار نیست.

تهدیدها

(Threats) تهدیدهای اصلی که می‌توانند منجر به وقوع Top Event شوند عبارت‌اند از:

  • وابستگی به خوداظهاری (Self-Assessment Dependency)
  • وجود پایگاه‌های داده جزیره‌ای (Siloed Databases)
  • ارزیابی‌های سلیقه‌ای و انسانی (Subjective Evaluation)
  • طبقه‌بندی‌های دانش ایستا و غیرپویا (Rigid Knowledge Classification) –> Tward digital twin

موانع پیشگیرانه

(Preventive Barriers)

(Preventive Safeguards / Controls)

سامانه «سنا» مجموعه‌ای از کنترل‌های پیشگیرانه (Preventive Controls) را برای مهار تهدیدها ارائه می‌دهد:

  • جمع‌آوری خودکار داده‌های چندمنبعی
    (Multi-Source Automated Data Harvesting)

  • شاخص‌های علم‌سنجی و فناوری‌سنجی عینی
    (Scientometric & Technometric Indicators)

  • مدل‌سازی تخصص مبتنی بر مدل‌های زبانی بزرگ
    (LLM-Based Expertise Modeling)

  • پایگاه دانش مبتنی بر گراف
    (Graph-Based Knowledge Repository)

  • کشف نخبگان پنهان توسط هوش مصنوعی
    (AI-Based Hidden Elite Detection)

پیامدها

Consequences (Consequences – Right Side of the BowTie)

در صورت شکست موانع پیشگیرانه، پیامدهای زیر محتمل خواهند بود:

  • هدررفت منابع تحقیق و توسعه ملی
    (National R&D Resource Waste)

  • نادیده‌گرفتن نخبگان گمنام ولی مؤثر
    (Invisible but High-Impact Elites)

  • شکست سیاست‌گذاری علم و فناوری
    (Science & Technology Policy Failure)

  • کاهش اعتماد عمومی به نهادهای حاکمیتی
    (Erosion of Public Trust)

8. موانع کاهنده پیامد

(Mitigation and Recovery Barriers)

برای کاهش شدت اثرات پس از وقوع Top Event، سامانه سنا موانع کاهنده زیر را فراهم می‌کند:

  • داشبورد تحلیل شبکه همکاری‌ها
    (Network Analysis Dashboards)

  • موتور پیشنهاد تیم‌های تخصصی
    (Expert Team Recommendation Engine)

  • گزارش‌های سیاست‌یار و تحلیل شکاف فناوری
    (Policy Intelligence & Gap Analysis Reports)

AI:

  • جایگزین قضاوت انسانی نیست،
  • بلکه شفافیت، قابلیت ردیابی و انسجام تصمیم‌ها را افزایش می‌دهد،
  • و عدم قطعیت در سیستم‌های پیچیده دانش‌محور را کاهش می‌دهد.

امید می رود این سامانه

  • یک خطر ملی را کم اثر کند،
  • با ایجاد موانع پیشگیرانه و کاهنده، ریسک تصمیم‌گیری نادرست را کاهش می‌دهد،
  • و فرآیند شناسایی نخبگان را از یک فعالیت ذهنی و سلیقه‌ای به یک سیستم کنترل‌شده، ممیزی‌پذیر و تاب‌آور تبدیل می‌کند.

در نتیجه، «سنا» نه صرفاً یک سامانه اطلاعاتی، بلکه یک زیرساخت ایمنی دانش برای حکمرانی هوشمند در اکوسیستم نوآوری کشور محسوب می‌شود.

🔥 Top Event (رویداد محوری)

flowchart LR
%% --- Threats / Causes ---
C1["<b>Self-Assessment</b><br>خوداظهاری تخصص"]
C2["<b>Siloed Databases</b><br>داده‌های جزیره‌ای"]
C3["<b>Subjective Evaluation</b><br>ارزیابی سلیقه‌ای"]
C4["<b>Rigid Taxonomies</b><br>طبقه‌بندی‌های خشک"]

%% --- Preventive Barriers ---
PB1["<b>Multi-Source Data Harvesting</b><br>جمع‌آوری داده چندمنبعی"]
PB2["<b>Scientometric & Technometric Indicators</b><br>شاخص‌های عینی"]
PB3["<b>LLM-based Expertise Modeling</b><br>مدل‌سازی تخصص با مدل زبانی"]
PB4["<b>Graph-based Knowledge Base</b><br>پایگاه دانش گراف"]

%% --- AI-Suggested Enhancement ---
AI_PB5["<b>AI Suggested:</b><br>Hidden Elite Detection<br>کشف نخبگان پنهان"]

%% --- Top Event ---
TE(("⚠️ <b>Top Event</b><br>Misidentification of Elites<br>شناسایی نادرست نخبگان"))

%% --- Mitigative Barriers ---
MB1["<b>Network Analysis Dashboard</b><br>تحلیل شبکه همکاری"]
MB2["<b>Team Recommendation Engine</b><br>پیشنهاد تیم تخصصی"]
MB3["<b>Policy Intelligence Reports</b><br>گزارش‌های سیاست‌یار"]

%% --- Consequences ---
CO1["<b>Resource Waste</b><br>هدررفت منابع"]
CO2["<b>Invisible Talents</b><br>نادیده‌گرفتن نخبگان گمنام"]
CO3["<b>Policy Failure</b><br>شکست سیاست‌گذاری"]
CO4["<b>Loss of Trust</b><br>کاهش اعتماد عمومی"]

%% --- Hazard ---
H["<b>Hazard</b><br>Fragmented National Knowledge<br>پراکندگی دانش ملی"]

%% --- Connections ---
C1 --> PB1 --> TE
C2 --> PB4 --> TE
C3 --> PB2 --> TE
C4 --> PB3 --> TE
PB3 --> AI_PB5 --> TE

H --- TE

TE --> MB1 --> CO2
TE --> MB2 --> CO1
TE --> MB3 --> CO3
TE --> MB3 --> CO4

%% --- Styling ---
style TE fill:#ff4d4d,stroke:#333,stroke-width:2px,color:#fff
style H fill:#ffff99,stroke:#333,stroke-width:2px

style C1 fill:#99ccff,stroke:#333
style C2 fill:#99ccff,stroke:#333
style C3 fill:#99ccff,stroke:#333
style C4 fill:#99ccff,stroke:#333

style PB1 fill:#cce5cc,stroke:#333
style PB2 fill:#cce5cc,stroke:#333
style PB3 fill:#cce5cc,stroke:#333
style PB4 fill:#cce5cc,stroke:#333

style AI_PB5 fill:#d9ccff,stroke:#5b3cc4,stroke-dasharray: 5 5

style MB1 fill:#ffe6cc,stroke:#333
style MB2 fill:#ffe6cc,stroke:#333
style MB3 fill:#ffe6cc,stroke:#333

style CO1 fill:#ff9999,stroke:#333
style CO2 fill:#ff9999,stroke:#333
style CO3 fill:#ff9999,stroke:#333
style CO4 fill:#ff9999,stroke:#333